Gum-os nga Salapi

Misakay ko’g dyip ganinang hapon paingon sa Colon. Sa dihang hapit na ko maabot sa akong paingnan, mikuot ko sa akong gamay’ng pitaka ug mihulbot sa akong katapusang kwartang papel–usa ka dunot ug gum-os nga singkwenta pesos. Gitunol nako kini sa konduktor ug gitunolan ako niya sa akong sukli–upat ka gum-os nga diyes pesos nga papel ug usa ka singko pesos.

Ang mga tudlo sa konduktor nga nagtunol kanako sa akong sukli nagsipit og pinilo ug hinapnig nga mga kwartang papel–diyes pesos, baynte pesos, singkwenta pesos, usa ka gatos ka pesos–ug pulos gum-ot tanan.

Ambot nganong gum-ot gyud kasagaran kining mga kwartang papel nga nagbalhin-balhin og kamot dinhi sa atong dakbayan, Bay. Dili lang gum-ot ang mga papel kondili manimaho sab panagsa og langsa sa isda. Usahay gani may nagpilit pa’ng himbis sa isda. Usahay sab, may mga numero sa telepono ug pangalan sa wa hiilhing babaye o lalaki nga nangita’g phone pal.

Ang mga salaping papel nga bag-ong luwat sa Bangko Sentral sa Pilipinas kanunay gayu’ng tuskig. Mas kagumkom pa man gani kini kaysa chicharon. Apan dili madugay, mahanaw na ang katuskig niining mga papel samtang ipasa-pasa kini sa nagkalainlaing kamot pinaagi sa patigayon. Ingon niini ba sab ang tawo, Bay? Tuskig ug kagumkom ba kita sa sinugdanan, unya mohinay-hinay’g kalumoy, kalukmay, kalum-it, kagum-os, ug dayon kagisi latas sa pagdagan sa panahon?

Ingon niini ba sab ang kapalaran sa tawong kanunay nagbalhin-balhin? Mahisama ba sa salaping gum-os ang tawong wala’y nanag-iya, nagtagad, ug nag-alima?

Pastilang luoya sab sa mga dagway nila ni Bonifacio, Mabini, Quezon, Osmena, Roxas, ug Ninoy, Bay no? Imo kahang hulagway ang pasagdaang madugta, Bay, mosugot ka? Dili na lang nato hisgutan ang mga dagway nga gipatik sa usa ka libong salaping papel, kay pipila ra kanato ang makapanag-iya nianang kantidara niining panahon sa krisis. Ug kon makapanag-iya man gani ta’g ingon ana kadako nga kantidad, dali ra kaayo kanang mabu-ak-bu-ak ngadto sa mga dagway nila ni Bonifaco, Mabini, Quezon, ugbp. Taympa, kinsa gani na’ng tolo ka dagway sa usa ka libong papel, Bay? Si Tito, Vic, ug Joey? Wa kaayo ko’y kasayuran sa mga dagway nianang salapi-a, Bay, tungod kay panagsa ra ko makagunit nianang kantidara. Ug kon makakupot man gani ko’g ingon ana kadako nga kantidad, dili pa gyud akoa. Pastilan!

Pastilang lisura na magtigom karon og mga dagway ni Ninoy, Bay uy; mahal na kaayo ang mga palaliton karon. Hapit kada lihok nimo nanginahangla’g pagpagaan sa imong pitaka.

Gutom ka? Adto’g kan-anan ug gasto. Uhaw ka? Palit og sopdrinks ug gasto. Eskuyla ka? Na hala, enrol ngadto ug gasto. Gilaay ka? Hala, tan-aw og sine ug gasto. Labang ka sa dalan? Sige, labang dayon bisan dili pedestrian lane kay atua’y CITOM nga nag-atang sa atbang, nagnganga ang mga palad nga nagpaabot sa imong multa.

Nagbiga ka? Duaw sa Junquera–naa’y kalingawan didto nga dili mokabat og Ninoy (apan kung lab-as gani, matud pa sa bugaw, pag-andam lang og duha o tolo ka Ninoy). Labad imong ulo? Tomar og tambal–gasto na sab–o pagpamasahe–gasto gihapon. Nasakit ka? Hala, pug-i ang imong naughan nga pitaka aron ibayad sa ospital ug mga tambal.

Kamatyonon ka? Ayaw pagtuga-tuga diha’g kamatay diha kon wala ka’y ikagasto alang sa pagpa-embalsamar, lungon, ug bayranan sa lubnganan; labaw sa tanan, ayaw kamatay kon wala ka’y ikapapainit sa mga mobilar sa imong haya ug sa mga mohatod nimo sa lubnganan. Mahal na man gani ang pagpuyo, unsa na kaha ang pagkamatay. Pastilan, wala ka’y kapilian, Bay!

Ang kinabuhi sa modernong tawo, Bay, nag-agad sa kwarta. Mao diay’ng sa dili pa mosalop ang adlaw matag adlaw, gum-os na kaayo ang atong dagway ug gisi na atong mga kalag–mas gum-os pa sa salaping papel nga atong gikinahanglan aron mabuhi ug mamatay. Pastilan!