Kahimtang sa Kulturang Sugbuanon

Niadtong miaging duha ka semana, nahisulagmaan ko pagkaplag ang usa ka website gipahinungod sa pinulongang Sugbuanon. Pastilang lipaya nako, Bay. Tungod sa akong dakong kalipay, mi-“pirma” ko sa ilahang guestbook ug gibilin ang akong e-mail address.

Pipila ka adlaw human niadto, adunay misulat nako–pinulongang Sugbuanon ang gigamit niya! Gi-agda ko niya pagduaw sa lain sab nga website kabahin gihapon sa pinulongang Sugbuanon ug kabahin sab sa mga pinulongang lumad dinhi sa Pilipinas. Gidapit sab ko niya pagsalmot sa usa ka online discussion group nga nagtuki sa mga isyu kalabot sa national language.

Init kaayo ang among diskusyon, Bay. Usa sa mga isyu nga gilantugi sa grupo mao nga ang Filipino ug ang Tagalog usa ra ba kuno ka pinulongan nga wala managlahi. Adunay nagtoo nga ang Filipino ug ang Tagalog usa ra. Aduna sa’y nagtoo nga ang Filipino ug ang Tagalog managlahi nga mga pinulongan. Apan dili nato kana hisgutan dinhi, Bay, tungod kay kumplikado kaayo kana nga butang.

Sa pagkakaron, subo kaayo ang kahimtang sa pinulongang Sugbuanon diha sa mga kabatan-onang taga-dakbayan sama kanako. Gimatuto man gud ako sa pinulongang Ingles ug Filipino diha sa mga tunghaan, apan wala ako’y pormal nga pagtungha sa pinulongang Sugbuanon.

Pipila na lamang kaha sa mga kabataan karon ang makasabot ug nagtamod sa pinulongang Sugbuanon. Usa ka adlaw, nagkuyog mi sa akong higala didto sa balay sa usa sab namo ka higala. Pag-abot namo sa ilang balay, naminaw ang iyang inahan og drama sa radyo. Siyempre, Binisaya gyud. Ingon akong higala nga luod kuno paminawon. Bakya kuno.

Mi-uyon ako kaniya sa bahin nga bakya ang drama nga among nabati. Apan supak ako kaniya sa bahin nga bakya ang pinulongang gigamit.

Aduna’y mga salida sa telebisyon nga Binisaya. Dili diyotay ang moingon nga luod kaayo tan-awon ang maong mga salida. Uyon sab ako, Bay, nga luod ang mga salida, apan bahin lamang sa mga dagway sa mga aktor sa telebisyon. (Pastilan, Bay, mora’g punerarya man tingali ang ilang make-up artist.) Apan dili ako uyon nga luod pamation ang pinulongan.

Ang mga awit Sugbuanon sama sa Usahay ug Matud Nila, Bay, kaniadto mga paboritong awit sa mga bata ug tigulang. Karong mga adlawa, ang maong mga awit mga paborito gihapon–sa mga hubog ug mga tigulang. Kinsa na ma’y mihulip sa trono nila ni Pilita, Dulce, Diomedes Maturan, Mel Villareal, Fred Berame, Ben Zubiri, Emil Losenada, Tony Espina, ug uban pa?

Kaniadto, lingaw kaayo ang mga kabataan sa mga sugilanon ni Juan Pusong, Ilagpot, ug Maria Kakaw. Karong mga adlawa, gipanglubong na silang tanan sa kalimot tungod kay nagwarawara na man si Harry Potter sa iyang magic wand.

Bisan dinhi niining website1, Bay, pila ra ka mga manunulat ang interesado sa kulturang lumad Sugbuanon. Unsa’y mabasa nimo dinhi? Mga sinulat bahin sa kulturang inangkat nato gikan sa Kasadpan. Mga panglantaw nga Kasadpanon. Mga estilo sa musika nga Kasadpanon. Pagpuyo nga Kasadpanon. Pagkaon nga Kasadpanon. Pinulongan nga Kasadpanon. Hunahunang Kasadpanon. Lakip mga pakatawa, Bay, inangkat sa Kasadpan.

Unsa man diay kitang mga taga-sidlakan, kitang mga Sugbuanon, kitang mga Filipino, wala ta’y atong kaugalingong himayaong kultura nga ikapasigarbo?

Subo kaayo, Bay, nga ginganlan kining maong website nga “Cebucentral–The Digital Center of Metro Cebu” tungod kay ang impresyon nga gihatag niining website mao kini: ang Sugbo nahimo nang usa ka kolonya sa Kasadpan. Nagpaila sab kini nga ang lingua franca sa atong probinsya dili na Sugbuanon kondili Ingles. Pastilan, Bay!

Dili man dautan ang paggamit sa Ingles, Bay, apan mas haum ang paggamit sa pinulongang Sugbuanon, o bisan na lamang gani kung ang perspektibo sa mga sinulat nagsalamin sa perspektibong Sugbuanon o kaha nagtuki sa mga butang Sugbuanon. Hinumdumi baya, Bay, nga dako ang dakbayan sa Sugbo. Ang dakbayan sa Sugbo dili lamang kanang nahimutangan sa Ayala Center Cebu, o sa H20, o sa The Village.

Nalakip sab sa dakbayan ang Carbon, Pasil, Tabo-an, Colon, ug uban pa. Ug ang kinabuhi sa mga Sugbuanon dili lamang sine, disco, rave party, fashion, coffee beans… Hain na man ang mga yanong Sugbuanon? Hain na ang kariton sa Pasil? Hain na ang buwad sa Taboan? Hain na ang tartanilya sa Duljo? Hain na ang mga konduktor sa jeep? Hain na ang puso ug kinilaw? Hain na ang mga ukay-ukay? Hain na ang mga drama sa radyo? Hain na ang bahalina? Hain na ang Sinulog, ang Santo Nino? Hain na si Yoyoy ug Max Surban? Ug labaw sa tanan, hain na o hain na ang ginamos?

Pagmatngon sab, Bay, nga dili ka masayop paghunahuna nga ang Cebu City mao na ang tibuok Sugbo. Buhi pa intawon ang Mandaue, Talisay, Consolacion, Carcar, Bogo, Santander, Pinamungajan, Sogod, Barili, Toledo, San Fernando, Compostela, ug uban pa. Tinuod nga nagbaga ang komersiyo dinhi sa dakbayan ug ang Cebu City mao ang ulohan sa kagamhanan. Apan angay natong ilimod nga ang kasingkasing ug diwa sa Sugbo anaa lamang nagpuyo ug pinasikad sa dakbayan.

Busa, pagbantay, Bay, nga dili nimo masayop pag-ila-ila ang Sugbo. Sa matag basa nimo sa mga panid sa Internet nga gipahinungod sa Sugbo, ayaw tunla tanan nilang gisulti. Timbanga, Bay, kay basin hilaw ang paghulagway nila sa atong minahal nga Sugbo.