Kalag-Kalag

Kining paghandum ug pagtahod sa atong mga mihalin na nga mga katigulangan ug mga apohan, Bay, usa kini ka Pilipinhong gawi. Mao nga matag abot sa Adlaw sa mga Minatay maghugop dayon ang bagang duot sa katawhan diha sa mga menteryo.

Pastilan, Bay, dinhi ra tingali ka sa Pilipinas makatagbo og mga tawong magdala og mga pagkaon inig duaw nila sa lubnganan sa ilang mga kabanay nga mihalin na. Ang paghalad og pagkaon sa mga minatay, Bay, sa akong pagkasayod, usa ka gawi nga napunit nato gikan sa mga Insik.

Dili ko masayop, Bay, matag Adlaw sa mga Minatay, mosanag gayud ang mga menteryo sa linibong kandila nga ihalad isip pag-ampo sa mga tawo. Magbaha pud ang nagkadaiyang mga bulak–bulak nga sinulod og lata, bulak nga sinulod og mahalon nga flower vase, bulak nga dagko, bulak nga gagmay, bulak nga puti, bulak nga pula, bulak nga mahalon (sama sa orchids), bulak nga tinuod, bulak nga plastic. Kining mga buluhaton usa kini ka timaan sa atong dakong pagtahod sa mga minatay.

Ang Pilipinhong pagsaulog sa Adlaw sa mga Minatay, Bay, dili usa ka masulub-ong kasaulogan, hinonoa, usa kini ka sadya nga kasaulogan. Usa kini sa mga adlaw diin managtapok ang tibuok banay aron paghandum sa mga pinalanggang namatay na.

Usa sab kini ka adlaw sa pag-umol sa mga kandila. Pastilan, Bay, mga bata ang kasagaran nabantayan nako nga molibot sa menteryo aron mangtigum og mga tinulo sa kandila. Ilaha kining gamiton aron paghimo na sab og mga kandila. Recycling kaayo, Bay. Ug kung dili ka magbantay, lipaton lang ka’s mga bata. Ang imong humot nga kandili nga bag-o pang gi-ugsok mokalit la’g kahanaw.

Sa miaging mga tuig, gitugotan ang pagdala og mga cassette ug sound systems sulod sa menteryo. Apan kay mi-abuso man ang kadaghanan (magpatukar man gud og saba nga honi, disco pananglitan, inay mga honi nga makapahinuklog), gidili na kini karon sa kadaghanang menteryo dinhi sa Sugbo.

Aron paglikay sa kagubot, ug aron malikayan nga sa mismong Adlaw sa mga Minatay adunay magpinatyanay sulod sa menteryo, gidili na pud ang pagdala sulod sa menteryo og mga hinagiban (sama sa kutsilyo). Gidili na pud ang pagdala ug pag-inom og mga ilimnong makahubog sulod sa menteryo.

Ambot lang pud, Bay, nganong kinahanglan man gyud magdala og alak sulod sa menteryo. Tingali, sa ginaingon ko na, ang Adlaw sa mga Minatay alang kanatong mga Pilipino, usa ka masadya nga kasaulogan. Ug dili makumpleto ang kasadya kung wala ang beer o bino. Uyon ka?

Mahimuot lang pud ko, Bay, sa pagkatuo-tuohon natong mga Sugbuanon. Nahinumdum ko nga sa miaging mga tuig, matag gawas namo sa menteryo, magpalina gyud kami. Kana bitaw’ng paasohan ka aron kuno dili mouban nimo ang mga kalag nga nagpuyo sa menteryo. Labi na karong Adlaw sa mga Minatay, Bay, adunay daub nga nag-aso diha sa ba-ba sa menteryo. Ang buhaton lamang nimo aron dili ka sunud-sunoron sa mga kalag mao ang pagbilangkad ibabaw sa daub aron maasohan ang imong lawas. Human niana, luwas ka na sa mga sungog nga mahimong buhaton sa mga kalag diha kanimo.

Anaa’y makahimuot kaayo nga estorya bahin sa usa ka tigulang babaye nga hilig kaayo magpalina matag uli niya gikan sa menteryo. Matod sa sugilanon, ang daub kuno nga iyang gibilangkaran mikalit lang og kaugdaw. Sa pagsusi sa nagdaub, wala diay mag-panty ang tigulang. Pastilan!

Alang kanako, Bay, ang Adlaw sa mga Minatay usa ka higayon sa pagsusi sa akong kaugalingon kung andam na ba akong mohigda sulod nianang lubnganan. Usa kini sa mga tinuig nga higayon kanus-a tuyoon ko pagtagbo ang kamatuoran sa kamatayon. Mamatay man gyud kitang tanang mga nilalang, Bay, di ba? Apan ang pangutana mao kung andam ba kita sa paggakos sa kamatayon.

Atubangan sa lubong sa akong apohan, sa usa sa akong pagpamalandong bahin sa kamatayon, nakahunahuna ko nga mas hayahay ang mga minatay kay wala na sila’y pakialam sa mga kalibutanong lihok. Dili na sila angay pang maghunahuna kung asa mangita og kwarta. Dili na maglabad ang ilang ulo kung unsa’y ilawog sa ilang mga anak. Dili na sila maglibog kung dayonon ba ang pagbaligya sa baka. Dili na sila kinahanglan manglaba, maglung-ag, ug maligo. Apan adunay importanteng butang nga dili na sila mahimong mobuhat–dili na sila makatabang og pagpanindot sa kalibutan.

Sa akong paglantaw sa kamatuoran sa kamatayon, Bay, nahimong mapasalamaton ako sa kamatuoran sa kinabuhi, tungod kay samtang buhi pa ang usa ka tawo, daghan siya’g matabang aron ang kinabuhi sa ubang tawo ug ang kahimtang sa kalibutan maarang-arang.

Kanus-a pa kaha ta mangamatay, Bay no? Apan samtang may kinabuhi pa, na hala, magtambayayongay kita aron molambo ang atong kaugalingong kinabuhi ug ang kinabuhi sa uban.