May Unggoy Ko’ng Gamay, Gisugo og Kamunggay

Kaniadtong mga bata pa mi, lingawon mi sa among nanay pinaagi niining makahimuot nga mubong estorya:

May unggoy ko’ng gamay,
Gisugo og kamunggay.
Nganong nagdugay-gugay
Kay nakakita og sinumbagay.

May unggoy ko’ng dako,
Gisugo og tabako.
Nganong nagduko-duko
Kay nakakita og usa ka dako.
Yano ra kaayo, Bay, no? Apan daghan kini’g gisulting kamatuoran bahin sa atong kinabuhi. Pananglitan, kanang moadto ka sa siyudad, tingali aron mopalit og mga kinahanglanon sa balay. Unsa katinuod, Bay, nga dugay kang mauli tungod kay masangit ka sa daghang mga hinungdan? Usa ka hinungdan tingali mao nga naungot ka sa may estante sa mga VCD kay mihapit ka’g pili-pili sa mga bag-ong salida bisan wala ka’y kwarta. O kaha, naungot ka sa Lumpia House kay mihapit ka’g merienda. O dili ba kaha, natagboan nimo ang imong kanhiay katapad sa eskuylahan.

Kining paghapit-hapit, Bay, bisan dili tuyoon, usa kini ka normal nga panghitabo sa usa ka normal nga tawo. Laing pananglitan: kanang moduaw ka sa imong silingan aron mangayo og usa ka pudyot asin. Unsa katinuod nga dako ang kalagmitan nga malangay ka? Tingali ang hinungdan mao kini: nasangit ka sa imong pakig-chismis sa imong silingan. O kaha, nalangan ka kay mihapit ka’g tan-aw sa basketbol sa telebisyon. Ang kuyaw lang niining atong kahilig sa paglangay-langay, Bay, mao nga basin mahikalimot lang unya hinuon ta sa atong tumong. Pastilan, inay gisugo ka’g palit og patis, basin ang mapalit nimo sibuyas. Sus, basin gisahon ka sa imong nanay inig uli nimo, Bay.

Sa laing bahin, ang ikaduhang stanza sa naasoy’ng garay usa ka pagdayeg sa birtud sa pagkamapaubsanon. Ang pagduko-duko, Bay, usa ka simbolo sa pagkamapaubsanon. Ti-aw mo, Bay, ang unggoy nga nagduko-duko nakakita og usa ka dako! Kaniadto, bililhon na kaayo ang usa ka dako. Ang bili niana, kung itandi nato karon, tingali mokabat sa usa ka gatos ka pesos. Daghan ka na’g mapalit sa usa ka dako kaniadto, Bay. Apan dili kana mao ang akong punto. Ang akong punto mao ni: Palaran kamong mga mapaubsanon kay makakita mo’g usa ka dako. Nagpasabot pud kini nga ang mga magduko-duko, dili lang makakaplag og daghang usa ka dako, kondili dili pa gayud mapandol sa ilahang paglakaw. Ang nakapait lang niining magduko-duko ta samtang maglakaw mao nga dako ang kuyaw nga mabangga ta sa poste sa VECO, o dili ba kaha, makatapsing ta’g usa ka nigo nga lemonsito sa Carbon. Pastilan, mahurot man tingali nato’g bayad ang daghang usa ka dako nga atong bag-ong kaplag.

Atong tuki-on na pud karon, Bay, kung nganong nakakita’g sinumbagay ang unggoy nga gisugo og kamunggay. Ang dako nakong duda, Bay, sinumbagay gayud ang tuyo sa unggoy sa iyang pag-adto sa tiyangge. Ikaduha ra niyang tuyo ang pagpalit og kamunggay. Mipalit lamang siya’g kamunggay kay aron aduna siya’y pangtapal sa iyang mga samad nga maangkon sa pakigsumbagay. Apan kung seryosohon gayud nato pagtuon ang unod sa maong stanza, Bay, wala makigsumbagay ang unggoy didto sa tiyangge. Igo lamang siya makakita og sinumbagay. Pastilan, nganong mag-apil-apil man gyud siya sa gubot nga gisugo ra man siya’g kamunggay, di ba? Dugang pa niini, wala pud tingali siya’y kaisog nga moisa og kumo batok ni bisan kinsa tungod kay usa lamang siya ka unggoy nga gamay.

Dinhing tungora, ato na pu’ng tuki-on kung nganong usa ka dako ra ang nakaplagan sa unggoy nga dako. Kining maong unggoy, Bay, wala pa makasulay og panabako. Niadtong gisugo siya pagpalit og tabako, nakaamgo siya nga higayon na niya aron sayran kung unsa gayud ang bation kung manabako. Busa, samtang naglakaw siya pauli, sinipitan ang linukot nga tabako sa iyang ilok, mikuha siya’g pipila ka dahon, gilukot, gidagkotan, ug gisugdan pagyupyop. Pastilan, wala siya masayod nga kung dili ka batid sa panabako, malipong ka sa una nimong suyop niini. Mao kadto nga nalipong ang unggoy ug miduko. Ug sa iyang pagduko, nakakaplag hinuon siya’g usa ka dako. Pastilang swertiha niya, Bay no? Ang bulawanong pagtulun-an nga atong mapupo gikan niining maong stanza mao kini: Unggoy ka man, ma-gamay o ma-dako, malipong ka gayud kung ikaw manabako.

Sa giingon ko na, Bay, kining naasoy’ng garay yano lamang kung imong basahon, apan kung imo gayud nga tugkaron ug sawmon, makita nimo ang mas lawom pa nga pasabot niini. Sa sunod natong pagkukabildo, Bay, ato na pud nga hisgutan ang lawom nga kahulogan sa popular kaayo nga nursery rhyme–kanang “Close-open, close-open.”